ՄԻԱՎ ԵՎ ԼԳԲՏԻ ԱՆՁԻՆՔ․ ՄԻՖԵՐ ԵՎ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

ՄԻԱՎ-ը կամ մարդու իմունային անբավարարության վիրուսը այսօր աշխարհում ամենաքննարկվող վիրուսներից է։ Առաջին անգամ արձանագրվել է 1981 թվականին, իսկ արդեն  1983թ․-ին բացահայտվել են վարակի խթանիչը և հետագայում դրա տարբեր կլինիկական ձևերը։ Հայաստանում առաջին ՄԻԱՎ դեպքը գրանցվել է 1988 թվականին։

 

Հայաստանի Հանրապետությունում ՄԻԱՎ վարակի գրանցված դեպքերի բաշխումն ըստ փոխանցման ուղիների ՀՀ ԱՆ Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնի տվյալների՝ ունի հետևյալ բաշխվածությունը․ հետերոսեքսուալ փոխանցման ուղի՝ 74%, թմրամիջոցների ներարկային օգտագործման միջոցով՝ 18%, հոմոսեքսուալ փոխանցման ուղի՝ 6% և անհայտ՝ 2%։

 

Կազմելով ՀՀ-ում  ՄԻԱՎ-ի տարածվածության բաժնից ընդամենը 6%-ը՝ ԼԳԲՏԻ համայնքի ներկայացուցիչները կրում են խարանի, խտրականության ու վիրուսի տարածման «պատասխանատվության» ամենամեծ բաժինը։  «Հայաստանում ԼԳԲՏԻ անձինք ամենախտրականացված խմբերից են, ում շատ հաճախ հասարակությունը, չգիտես ինչու, համարում է իր բոլոր խնդիրների ու դժբախտությունների պատճառ։ Եվ քանի որ հասարակությունում կա նաև բավականին մեծ խտրական ու զգուշավոր վերաբերմունք ՄԻԱՎ-ով ապրող անձանց հանդեպ, վստահաբար կարելի է ասել, որ  ՄԻԱՎ-ով ապրող ԼԳԲՏԻ անձինք բախվում են կրկնակի խտրականության, նույնիսկ մեղադրանքների ու դատապարտության, քանի որ հաճախ հենց ԼԳԲՏԻ անձ լինելն է առանց որևէ ողջամիտ հիմնավորման համարվում ՄԻԱՎ-ով վարակվելու կամ անգամ ՄԻԱՎ-ի ստեղծման պատճառ»,- ասում է «Նոր Սերունդ» Մարդասիրական հասարակական կազմակերպության (այսուհետ՝ ՆՍՀԿ) մարդու իրավունքների և շահերի  պաշտպանության համակարգող Ալինա Միրզոյանը։

 

Այս համատեքստում կարևոր է նշել, որ ՄԻԱՎ-ով ապրող ԼԳԲՏԻ անձինք վատ վերաբերմունքի են արժանանում ոչ միայն հասարակության, իրենց շրջապատի կամ ընտանիքի , այլ որ ավելի վատ է, պետական կառույցների կողմից, իսկ բժշկական հաստատություններում՝ բժիշկների կողմից։ Իրավաբան Լուսինե Գասպարյանը կարծում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունը ներպետական օրենսդրության մեջ իրավական պաշտպանության արդյունավետ մեխանիզմներ  ներդնելու կարիք ունի ․ «ՀՀ Սահմանադրության 29-րդ հոդվածը սահմանում է խտրականության արգելքը, սակայն չի տալիս անհրաժեշտ մեխանիզմներ բավարար իրավապաշտպանություն իրականացնելու համար, խնդրահարույց է նաև, որ ՀՀ օրենսդրությունը չունի «Խտրականության դեմ պայքարի մասին» առանձին, ինքնություն օրենք, որը ևս լրջագույն խոչընդոտ է հանդիսանում իրավապաշտպանություն իրականացնելու տեսանկյանուից։ Ներպետական գործող օրենսդրության մեջ առկա է բժշկական գաղտնիք դրույթը, որը սահմանում է բժշկական օգնություն և սպասարկում իրականացնող անձանց կողմից անձի հիվանդության կամ բժշկական ստուգման արդյունքների մասին տեղեկություններ հրապարակելու քրեաիրավական պատասխանատվություն, սակայն սա ևս գործնական կիրառելիություն գրեթե չունի։ Բժշկական գաղտնիքի հրապարակումը ինքնին խրախուսում է գրեթե բոլոր ոլորտներում անձի նկատմամբ խտրականության և այլ խրավախախտումների դրսևորումներին, մասնավորապես՝ խոսքս վերաբերում է աշխատանքային իրավունքի, առողջության պահպանման իրավունքի, կրթության իրավունքի խախտումներին։

 

Սա հետևանք է իրավագիտակցության և իրազեկվածության ցածր մակարդակի, ինչպես նաև մեծ դերակատարում ունեն հասարակական կարծրատիպերը, նույնիսկ ոլորտային բժիշկները ընդհանրական գիտելիք չունեն վարակի, իրենց իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ։ Ստացվում է ցավալի իրականություն հետևյալի մասին՝ թեև ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված են իրավունքները պաշտպանելու նշյալ մեխանիզմները,  այնուամենայնիվ ՄԻԱՎ-ով ապրող անձինք և՛ իրազեկվածության ցածր մակարդակի, և՛ օրենսդրական բացերի հետևանքով չեն կարողանում լիարժեքորեն պաշտպանել իրենց իրավունքները։ Շատ կարևոր է նաև հասարակության իրավագիտակցության և իրազեկվածության մակարդակի բարձրացմանն ուղղված ադյունավետ և գործուն մեխանիզմներ մշակումը, ինչպես նաև ոլորտային բժիշկների պարբերական նպատակային վերապատրաստումները»,- ասում է նա։

 

ՄԻԱՎ-ով ապրող ԼԳԲՏԻ անձանց իրավունքները, վերջիններիս շրջանում իրականացվող կանխարգելիչ միջոցառումները, իրազեկման արշավները ՀՀ-ում իրականացվում են հիմնականում միջազգային կազմակերպությունների և ֆոնդերի ֆինանսավորման հաշվին, ոլորտում փորձ ունեցող հասարակական կազմակերպությունների հետ համագործակցությամբ․ «ՀՀ կառավարությունը ՄԻԱՎ-ի կանխարգելման ծրագրերի իրականացումը խոցելի խմբերի շրջանում պատվիրակում է այդ խմբերի հետ աշխատանքի փորձ ունեցող ՀԿ-երին, քանի որ շահառու խմբերի ծածկույթ կարող են ապահովել միայն այդ խմբերի հետ աշխատող կազմակերպությունները, որոնք քաջատեղյակ են համայնքների կարիքներից, խնդիրներից, մարտահրավերներից ու ձեռքբերումներից։ Այլ հարց է, թե արդյոք այս պրակտիկան կշարունակվի նաև Հայաստանում ՄԻԱՎ-ի կանխարգելման ծրագրերի անցումային փուլից հետո, երբ ֆինանսավորումը լինի բացառապես պետական աղբյուրից»,- նշում է ՀՀ-ում ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի, տուբերկուլոզի և մալարիայի դեմ պայքարի միրոցառումները համակարգող հանձնաժողովի անդամ, ՄԻԱՎ ակտիվիստ Հմայակ Ավետիսյանը։

 

Հասարակական կազմակերպություններն էլ իրենց հերթին աջակցում են պետությանը ՄԻԱՎ-ի կանխարգելման ծրագրերի իրականացման պրոցեսում՝ այդպիսով բարձրաձայնելով իրենց շահառու խմբերի կարիքները, բարձրացնելով վերջիններիս իրավունքներին, դրանց խախտման դեպքերին առնչվող խնդիրները, միաժամանակ հզորացնելով պետության կարողությունները այսպիսի ծրագրերի իրականացման ոլորտում։

 

«ՆՍՀԿ-ն շուրջ 20 տարի իրականացնում է իրավապաշտպան գործունեություն՝ առավելապես աշխատելով հասարակության խոցելի խմբերի հետ։ Կազմակերպությունը 2003թ․-ից իրականացնում է ՄԻԱՎ-ի կանխարգելմանն ուղղված ծրագրեր՝ ի աջակցություն ՀՀ-ում ՄԻԱՎ-ի և ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման պետական նպատակային ծրագրի իրականացմանը։ Կազմակերպությունը ներկա պահին իրականացնում է «ՏՍՏ-ների, ԿՍԿ-ների, տրանս անձանց շրջանում ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելում» ծրագիրը, որը ֆինանսավորվում է ՀՀ Առողջապահության նախարարության կողմից, ՁԻԱՀ-ի, տուբերկուլոզի և մալարիայի դեմ պայքարի Գլոբալ Հիմնադրամի ֆոնդերից` Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնի հետ համագործակցությամբ։ 2021թ․-ի ապրիլից մեր կազմակերպությունն իրականացնում է նաև «Համայնքի առողջության իրավունքը» ծրագիրը GILEAD կազմակերպության ֆինանսական աջակցությամբ, որի շրջանակներում 2022թ․-ից նախատեսվում է PrEP-ի տարեկան տրամադրում 10 շահառուի, որի ձևաչափը նախատեսում ենք քննարկել և համաձայնեցնել ԱՆ ԻՀԱԿ -ի հետ։ Նաև իրականցվում են ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ իրազեկման միջոցառումներ»,- նշում է ՀԿ նախագահ Սերգեյ Գաբրիելյանը։

 

Այսօր, քանի որ աշխարհը կենտրոնացած է ՔՈՎԻԴ-19 համավարակի վրա, ինչը ոչ պակաս հրատապ է, կարևոր է նաև չթուլացնել զգոնությունը, ջանքեր գործադրել ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ իրազեկվածության բարձրացման , վիրուսի տարածման կանխարգելման հնարավոր միջոցների կիրառման, դրանց արդյունավետության բարձրացման և հասարակության ունեցած ՄԻԱՎ-ի որպես դատավճիռ ընկալումը վերացնելու ուղղությամբ։

Հեղինակ՝ Ս․Պ․

 

 

 

 

Սույն լրագրողական նյութը ֆինանսավորվել է ԱՄՆ պետքարտուղարության Հասարակայնության հետ կապերի գրասենյակի դրամաշնորհի շրջանակներում: Այս նյութում արտահայտված է հեղինակի դիրքորոշումը, որի համընկնումը «Նոր Սերունդ» Մարդասիրական ՀԿ-ի և ԱՄՆ պետքարտուղարության դիրքորոշման հետ պարտադիր չէ: